TIROID
PROF DR METIN OZATA


TEL: 0 216 3496519

Tel 0 216 340 08 08

CEP 0 530 264 98 98

FAX 0 216 550 50 96

Click the "Edit" Link to add HTML to this space.


Map data provided by WhatClinic.com




Tiroid bezi boynumuzun ön tarafında bulunan  bir organımızdır.  Tiroid bezinin görevi tiroid hormonlarını üretmek, depolamak ve gerektiğinde kana vermek ve böylece metabolizmamızı ayarlamaktır.
      Tiroid bezi küçük bir bezdir; 15-20 gram kadar ağırlığı vardır ve bir ceviz büyüklüğündedir.  Boynun ön tarafında cildin altında bulunur ve kelebek şeklindedir. Kelebeğin kanatları sağ ve sol lob olarak adlandırılırken, bu iki lobu birleştiren ortadaki  kısma   istmus adı verilir. Her lob 4 cm uzunluğunda  ve 1-2 cm enindedir.
      Tiroid bezi adem elması denen nefes borusu çıkıntısının (gırtlak) tam arkasındadır ve yutkunmakla aşağı yukarı hareket eder. Doktorlar muayene sırasında bu nedenle yutkunmanızı isterler.     
 
Tiroid bezi gıda ve suyla alınan iyot minerali ile tiroid hormonları yapan bir organdır. Su ve gıdalarla alınan iyot bağırsaklardan kana geçtikten sonra boynumuzda bulunan tiroid bezine gelir ve tiroid hormonlarının üretilmesinde kullanılır. Tiroid bezine giren iyot burada tirozin isimli aminoasitle birleşerek T3 ve T4 adı verilen tiroid hormonlarının oluşumunu sağlar. T4 hormonun yapısında dört tane iyot molekülü olduğu için T4, T3 hormonun yapısında ise 3 tane iyot molekülü  olduğu için T3 adı verilmektedir. Tirozin aminoasiti yediğimiz proteinli gıdalarla sağlanır.  Görüldüğü gibi tiroid hormonlarının yeteri kadar yapımı için protein ve iyodun gıda ve suyla  vücuda yetecek kadar alınması gerekmektedir. Bezde oluşan T3 ve T4 hormonları  daha sonra kan dolaşıma salınarak vücudun bütün organlarına ve hücrelerine  girer ve etkilerini gösterir.



Vücudumuzdaki tüm hücreler tiroid hormonlarından etkilenmektedir. İnsanın, anne karnındayken  gelişimi, doğduktan sonra büyümesi ve tüm metabolizma faaliyetleri tiroid hormonları tarafından kontrol edilmektedir. Tiroid hormonlarının vücudumuzda etkilemediği organ veya hücre yok gibidir. Kalp hızı, kan kolesterol düzeyi, vücut ağırlığı, kasların güçlü olması, adet düzeni, cilt ve tırnaklar, kemikler, seks organları, beyin ve psikolojik durum tiroid hormonlarından etkilenmektedir.
      Tiroid bezinden  iki türlü tiroid hormonu salgılanır. Bunlardan  daha fazla salgılananı T4 (%80 oranında salgılanır), daha az salgılananı (%20’si) ise  T3 hormonudur.  Hücrelere giren ve etkili olan hormon T3 hormonudur; T4 hormonu hücreye girmez. Bu nedenle T4 hormonu vücudumuzda  özellikle karaciğerde  ve diğer organlarımızda  deiyodinaz enzimleri ile T3 hormonuna dönüşmektedir.  Bu dönüşümün bozulması durumunda T3 yeterince oluşamaz ve tiroid hormonları etkisini gösteremez.      
Kandaki T4 ve T3 hormonları bazı proteinlere bağlanarak dolaşırlar. Bu proteinlere bağlanan tiroid hormonlarına total T4 ve total T3 adı verilir. Kanda bulunan tiroid hormonlarının çok azı  kanda hiçbir proteine bağlanmadan  serbest olarak bulunur ki, bunlara serbest T3 ve serbest T4 hormonları denir. Serbest T3 ve serbest T4 hormonları total T3 ve total T4 hormonlarıyla  bir denge halinde bulunduğundan tiroid bezinin  çalışma durumunu (az, çok veya normal çalışmasını) en iyi yansıtan  testler serbest tiroid hormonlarıdır.  Kan dolaşımından hücrelere  total hormonlar değil serbest hormonlar girmektedir. Bu nedenle total T4 ve T3  tetkikleri yerine serbest T4 ve serbest T3  hormonlarını ölçtürmek daha iyidir.
      Tiroid bezinin çalışması beynimizin tabanında  bulunan hipofiz bezi tarafından kontrol edilir. Hipofiz bezi, TSH adı verilen bir hormon salgılar ve bu hormon kan yoluyla tiroid bezine gelerek  ondan  tiroid hormonu yapmasını ister   TSH hormonu tiroid bezinin iyot tutmasını sağladığı gibi tiroid hormonlarının yapılmasını da sağlar.
      Tiroid bezi az hormon salgıladığında hipofiz bezi TSH salgısını artırarak  tiroid bezinin daha çok hormon üretmesini sağlar. Bu nedenle tiroid bezinin az hormon salgıladığı tiroid yetmezliğinde (hipotiroidi) kanımızda TSH  hormonu normalden yüksek,  fakat T3 ve T4 hormonları düşük olarak bulunur.
      Tiroid bezi bazı hastalıklar nedeniyle çok hormon salgılarsa, yani kanımızda T3 ve T4  hormonları çok artarsa bu defa hipofiz bezinden salgılanan TSH hormonu azalır. Kanımızda T3 ve T4 hormonları  ne kadar yükselirse TSH  hormonu da o  kadar azalır. Hipertiroidi denilen tiroid bezinin aşırı çalışması durumunda kanımızda T3 ve T4 hormonları yüksek iken TSH hormonu normalin altına iner ve düşüktür.
      Görüldüğü üzere hipofiz bezi kandaki T3 ve T4 hormon düzeyine göre TSH  hormon salınışını azaltıp artırmaktadır.
       Hipofiz bezi ise,  beynimizde, hipofiz bezinin üzerinde bulunan hipotalamus organı tarafından kontrol edilir.  Hipotalamus organı  salgıladığı TRH isimli hormon ile hipofiz bezinden TSH salınışını sağlar.
      Görüldüğü gibi hipotalamus, hipofiz ve tiroid bezi birbirine bağımlı olarak çalışan ve  birbirlerini kontrol eden 3 bezdir. Tiroid bezini hipofiz bezi kontrol ederken, hipofiz bezini de hipotalamus organı kontrol etmektedir. Hipotalamusdan salgılanan TRH hormonu hipofiz bezini etkileyerek buradan TSH hormonu salgılatır. Hipofizden salgılanan  TSH hormonu ise tiroid bezinden tiroid hormonlarının  yapılmasını ve kana salgılanmasını sağlar.
   
Aç kalmak veya diyet yapmak   tiroid hormonlarını azaltır:
    Düşük kalorili diyet yapmak  hem TSH salgısını azaltır hem de T4’den T3 oluşumunu azaltır. Düşük kalorili beslenmenin  yaptığı  bu değişiklik  üç hafta sonra kendiliğinden  düzelir.  800 kalorilik bir diyet 4 gün devam ederse T3 ve T4  hormonunda  düşme olduğu saptanmıştır. Ancak günlük karbonhidrat miktarı 200 gram olursa tiroid hormonlarında bu şekilde bir düşme olmadığı  da saptanmıştır. Gıdalarla alınan karbonhidrat miktarı 200 gramın altında olursa T3 hormonunda düşme olmaktadır. Günlük alınan  toplam kalori 600 kalorinin altına inerse karbonhidrat alımı ne olursa olsun T3 hormonunda  yine düşme olmaktadır.
Özetle, hem toplam kalorideki azalma hem de karbonhidrat azalması T3 hormonunda düşme yapmaktadır. Açlıkta ise kortizol hormonunda artma, T3 hormonunda ise azalma olmaktadır. Otuz saatlik bir açlık sonrası sağlıklı erkeklerde serum TSH  hormonunda  ve T3 hormonunda azalma olduğu saptanmıştır. Egzersiz veya spor yapılırken alınan kaloriden fazlası yakılırsa T3 hormonunda azalma oluşmaktadır. Kadın atletlerde 4 gün süren düşük enerjili beslenme T3 hormonunda azalmaya, T4 hormonunda ise hafif artışa neden olduğu gösterilmiştir. Bunun anlamı egzersiz ile oluşan kalori azlığının T4’den T3’e dönüşümü azaltmasıdır ve gıdayı artırınca bu değişiklik düzelir.
    Uykusuzluk durumunda da benzer şekilde T4 hormonu artarken T3 azalır. Depresyondaki kişilerde de aynı değişiklik gözlenir.
    Alkoliklerde ve karaciğer hastalarında ise T3 ve T4 düşerken TSH hormonu normaldir.

Tiroid hormonları metabolizmamızı hızlandırır:
Tiroid hormonlarının en önemli görevlerinden birisi bazal metabolizma denilen istirahat halindeyken harcanan kalorileri ayarlaması ve enerji üretimini sağlamasıdır. Bu sayede vücudumuzun  ısısı ayarlanır ve belirli bir düzeyde tutulur. Bu ısı oluşması olayı aldığımız oksijenin yakılması sırasında oluşur. Görüldüğü gibi tiroid bezi vücudumuzu bir soba gibi ısıtmaktadır. Tiroid bezi az çalışırsa vücut ısısı düşer ve üşürüz. Bunun tersine çok çalışırsa metabolizma hızlanarak kendimizi sıcak hissederiz ve sıcak yerlerden kaçarız.


 Tiroid hormonlarının kan yağları üzerine etkisi :

 Tiroid hormonlarının fazla  salgılanması kan yağlarının yani kolesterol ve trigliserit dediğimiz yağların yakılmasını artırarak bunların kan düzeylerinde azalma yapar. Tiroid hormonlarının az salgılandığı durumda (hipotiroidi) metabolizma yavaşladığından kan yağları fazla yakılamaz ve kanda birikir. Sonuçta kandaki kolesterol ve trigliserit isimli yağlar çok yükselir. Bu nedenle kan yağları yüksek kişilerde mutlaka tiroid hormon tetkikleri yapılarak altta bir tiroid bezi az çalışma durumu olup olmadığı araştırılmalıdır. Kan yağlarını yükselten diğer bir hastalık ise şeker hastalığıdır.

 Karbonhidrat metabolizmasına etkisi:

 Tiroid hormonlarının ekmek, şeker ve  nişasta gibi karbonhidratların yakılmaları ve böylece enerji üretilmesinde önemli  görevleri vardır.  Kandaki şekerin insülin hormonu sayesinde hücrelere girmesini tiroid hormonları artırır. Kanda şeker azaldığında ise tiroid hormonları  karaciğerden kana şeker salınmasını  artırarak kan şekerinin daha fazla düşmesini önler. 

Tiroid hormonlarının büyüme ve boy üzerine etkisi:

Çocukların büyümesi için tiroid hormonlarının yeteri kadar kanda olması gerekir. Tiroid hormonu az salgılanan çocuklarda büyümede gerilik, boy kısalığı veya cücelik oluşur.
Beyin gelişimi ve anne karnındaki bebeğin büyümesi tiroid hormonlarına bağlıdır:
Anne karnındaki bebeğin beyin gelişimi anneden göbek kordonuyla gelen tiroid hormonlarına bağlıdır. Eğer annede tiroid yetmezliği varsa az hormon gelir ve bebeğin beyin gelişimi iyi olmaz ve zeka geriliği ortaya çıkar. Bu nedenle gebeliğin ilk aylarında tiroid hormon tetkiki yapılarak  tiroid hormon azlığı olup olmadığı araştırılmalıdır.  Beyin dışındaki diğer organların gelişimi için de tiroid hormonlarının yeteri kadar vücutta bulunması gerekir. 
 Tiroid hormonları iştah ve vücut ağırlığını kontrol eder:

Tiroid hormonlarının az salgılanması veya fazla salgılanması iştah ve vücut ağırlığında değişiklikler yapmaktadır.
 
Tiroid hormonlarının az olması gıda alma olayını azaltırken fazla olması iştahı artırarak aşırı yemek yenmesine neden olur. Kiloda görülen değişiklikler ise tiroid hormonlarının bazal metabolizma hızını etkilemesinden kaynaklanmaktadır.  Hipotiroidi denilen tiroid bezinin az çalışması durumunda önceki kiloya göre %15-30 oranında  kiloda artma, hipertiroidi denilen tiroid hormonlarının fazla salgılanması durumunda ise  önceki kiloya göre % 15 oranında  kilo  kaybı söz konusudur. İlaçlarla tedavi  yaptığımız hipertiroidili hastalarda yaklaşık 1-2 ay sonra hastaların kilo almaya başladığını görürüz.  Hipertiroidi durumunda bazal metabolizma hızı fazladır ve aşırı oksijen tüketimi vardır. Bazal metabolizma hızındaki bu değişiklikler karbonhidrat ve yağ metabolizmasını da etkileyerek  kan yağları  düzeylerinde değişiklikler yapmaktadır.  Tiroid hormonları vücudumuzda yağ yapım hızını   ve  yağ yakılmasını etkilemektedir.  Karaciğer ve yağ dokusunda bulunan ve  yağ yapımını sağlayan enzimler  tiroid hormonlarından etkilenmektedirler.
 



ÇOCUKLARDA TSH VE YÜKSEKLİĞİ

ÇOCUKLUKLARDA TSH VE YÜKSEKLİĞİ

TSH yüksekliği tiroid bezi yetmezliğinin en önemli göstergelerinden birisidir. TSH yüksekliği erişkin yaşlarda veya çocuklarda hipotiroidi denen tiroid yetmezliğinin işaretidir. Eğer erişkin bir kişide veya çocukta TSH yüksek ve T4 düşük ise aşikar hipotiroidi yani tiroid yetmezliği vardır. Sadece TSH yüksekliği ise yine vücutta yaptığı ufak hasarlar nedeniyle önem taşır. Çocuklarda sadece TSH yüksekliği ise erişkinlere göre biraz farklılık gösterebilir. TSH’nın normalin üst sınırında bile olması çocuk için önemlidir.

TEDAVİDE TSH HEDEFİ NE OLMALI?

Bebek doğduktan sonraki ilk aylarda ( 2 haftalık ve 20 haftalık arası yani 2 haftalık ile 5 aylık arası) TSH düzeyi 1.7 ile 9.1 arasında değişebilir. Tedaviye karar verilecekse bu çocuklar 3 yaşına kadar sık aralıklarla takip edilebilir. TSH değeri normal iken T4 değeri düşük olanlarda santral hipotiroidi olabilir. Bu yönden araştırma yapılır. TSH yüksek ve T4 düşük ise bu çocuklarda hipotiroidi vardır ve tedavi hemen başlanır. Tedavide hedef bebeğin ilk 3 yaşı içinde TSH değerinin 0.5 ile 2.0 arasında olmasını sağlamaktır. Bu tedavi sırasında TSH değeri ilk 6 Aya kadar dört defa 5.0’den fazla olursa okula gitmede gecikme olabilir. Yeterli dozda tedavi olan çocuklarda büyüme hızı ve erişkin boyları normal olur. Bu evrede tedavide hedef TS H değeri 0.5 -2.0 arasında olmalıdır. (1)

DOĞUMDA YAPILAN TARAMADA TSH KAÇ OLMALI?

Bilim adamlarının üzerinde henüz tam anlaşamadıkları konulardan birisi doğum sonrası yapılan taramalarda (yeni doğan bebekte) hangi TSH değerinin anormal olarak kabul edilmesi gerektiğidir. Eski uygulamaya göre yeni doğan çocuk topuğundan alınan kanda ölçülen TSH değeri 20 ve fazla ise hipotiroidi yönünden takip gerektiği belirtilmekteydi. Ancak yeni yapılan bilimsel çalışmalar yeni doğan bebekte tiroid yetmezliği tanısı için TSH değerinin 10 veya altının kullanılması gerektiğini ortaya koydu. İtalya Milan Üniversitesinde yapılan bir çalışmada TSH değeri 20 olarak ele alınırsa tiroid yetmezliği olan çocukların % 45’nin tanısının (teşhisinin) atlandığını ortaya koydu. Bu nedenle yeni doğan bebeklerde tiroid yetmezliği olup olmadığını anlamak için yapılan taramada 10 Ünite/L değerinin TSH için kriter olarak ele alınması gerektiği ortaya çıktı. Demekki yeni doğan bebekte TSH en fazla 10 olmalıdır. (2) Ancak İngiltere’de Profesör Cheetham ve ekibi yeni doğan bebekte TSH nın en fazla 6 U/L olması gerektiğini bu değerin üzerinde doğan bebeklerin tiroid hastalığı yönünden iyi takip edilmesi gerektiğini ortaya koymuştur. (3). Bu bilgiler bebeklik ve ileri çocukluk yaşlarında hala TSH değerinin kaç olması gerektiği konusunda bilim adamları arasında kesin bir anlaşmanın olmadığını ortaya koymaktadır.

ÇOCUKTA TSH YÜKSEKLİĞİ VE AİLE

Yapılan çalışmalar çocuklarda TSH yüksekliğinin ortaya çıkmasında ailede tiroid hastalığı olmasının, tiroid ultrasonundaki değişiklikler olmasının (bezde anormallik) ve genetik bozuklukların önemli olduğunu ortaya koydu. O nedenle ailesinde Tiroid hastalığı olan çocuklarda subklinik hipotiroidi denen TSH yüksekliği daha fazladır. (4).

TSH YÜKSEK OLAN ÇOCUKLARDA HASTALIĞIN İLERLEMESİ NASIL?

TSH ölçümü hafif yüksek ve tiroid ultrasonunda tiroidit olan çocuklarda yapılan 5 yıllık takipte yani 5 yıl sonra sadece % 20’sinin normal olduğu % 80’nin ise tiroid yetmezliğine girdiği saptandı. Bu çocuklarda T4 tedavisi guatr boyutunda azalmaya neden oldu. (5)

KİLO ALAN, KİLO ALMAYA EĞİLİMLİ ÇOCUKLARDA TSH YÜKSEKLİĞİ VAR

5 ile 18 yaş arası çocuklarda yapılan TSH ölçümünde TSH değeri 4 Ü/Lve fazla olan çocuk oranı % 20 bulundu. Bu durum Obeziteye veya kilo almaya önemli oranda TSH yüksekliğinin neden olduğunu ortaya koymuştur. (6).

AİLENİN TARANMASI ÖNEMLİ

Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde yapılan bir çalışmada tiroid hastalarının ailelerinde TSH yüksekliği ve diğer tiroid hastalıklarının yaygın olduğunu, % 3.2 oranında TSH yüksekliği, % 12 oranında ailesel özellik ve % 7 sinde sessiz tiroid hastalığı saptanmıştır. Bu da TSH yüksekliğinde ailesel geçişin önemini ortaya koymaktadır. (7)

DOĞUMDA TSH YÜKSEK SONRA NORMAL ÇIKARSA NE OLUR?

Yapılan bazı çalışmalarda yenidoğan bebekte bir defa TSH yüksek ancak sonraki kontrol ölçümünde normal çıkan çocuklar (yanlış pozitif olarak adlandırılır) 8 yıl izlenmiş ve bunların % 30 dan fazlasında TSH yüksekliğinin ileri çocukluk yaşlarında da devam ettiği ortaya çıkmıştır. İkinci ölçümde (doğumdan bir ay sonra) TSH değeri 5’in altında olanların % 23’ünde ileri çocukluk yaşlarında TSH yükselmiştir. TSH değeri normal sınırlarda gibi gözüken çocukların dahi ileri çocukluk yaşlarında TSH değerlerinin sağlıklı çocuklara göre daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum TSH yüksekliğinin sık aralarla takip edilmesi gerektiğini ortaya koyan bir sonuçtur. (8).

TSH’NIN NORMALİN ÜST SINIRINDA OLMASI PERFORMANSI BOZUYOR

Çocukluk çağındaki TSH yüksekliği normal sınırın üst hududunda olsa bile çocuklarda beyin fonksiyonlarında yavaşlama yaptığı ve dikkat eksikliği oluştuğu yapılan bir çalışmayla ortaya kondu. O nedenle araştırıcılar TSH yüksekliği veya TSH değerinin üst sınırda olmasının bile dikkate alınması gerektiğini belirtmişlerdir. (9). Yine TSH yüksekliği kan yağlarında yükselme, kalp fonksiyonları, büyüme ve beyin fonksiyonlarında hafif bozukluklara neden olabilir. (9).

SADECE TSH YÜKSEKLİĞİNİN TEDAVİSİ

Gazi Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada yeni doğan bebeklerden (infant) TSH değeri 5 ve üzerinde olan 36’sını 4 yıl süreyle levothyroxine ilacı ile tedavi edilmiş ve bütün çocuklar normal gelişim göstermiştir. Araştırıcılar sadece TSH sı yüksek olan bebeklerin belirli aralıklarla kontrol edilmesini ve her vakaya göre ilaç tedavisinin ayarlanmasını önermişlerdir. (10).

SONUÇ

Bebek veya çocuğunuzdaki TSH değeri önem taşır. TSH değerinin normalin üst sınırında olması veya yüksek olması eğer ailede tiroid hastalığı var ve/veya tiroid ultrason bozukluğu varsa büyük önem taşır. Çünkü ailede tiroid hastalığı olanlarda tiroid hormonlarında bozulma daha fazla görülür. Bu çocukların büyümesinde, performasında , kan yağlarında ve beyin fonksiyon çalışmalarında az da olsa bozukluklar olabildiği gibi kolay kilo alırlar. Sadece TSH yüksekliği varsa yukarıdaki çalışmalarda anlatıldığı gibi kısa veya uzun süre levothyroxine tedavisi denenebilir. Buna Endokrinoloji doktoru karar verir. Bu çocukların önemli bir kısmında yapılan takip sonucu ilaç tedavisi kesilebilir. Yani hastalık normale gelir veya düzelebilir. Ancak bir kısmında ilerleme olabilir. Özellikle ailede tiroid hastalığı varsa ilerleme riski fazladır. Bu nedenle çocuğun belirli aralıklarla TSH yönünden takibi gerekir. Tedavi ve kontrol için de mutlaka bir ENDOKRİNOLOJİ UZMANINA başvurunuz.